EU otpočela procedure totalne zabrane uvoza ruskog gasa
Za dugoročne ugovore o uvozu TNG, zabrana će se primijenjivati od 1. januara 2027. godine, u skladu sa 19. paketom sankcija a za dugoročne ugovore o uvozu gasa iz gasovoda od 30. septembra 2027. Privremeni dogovor sada treba da potvrde Savjet i Parlament prije nego što bude i formalno usvojen.
Evropski savet i predstavnici Evropskog parlamenta postigli su privremeni dogovor o uredbi o postepenom ukidanju uvoza ruskog prirodnog gasa. Ova uredba predstavlja centralni element plana REPowerEU za okončanje zavisnosti od ruskih energenata, nakon što je Rusija snabdijevanje gasom pretvorila u sredstvo pritiska, sa značajnim posljedicama po evropsko energetsko tržište.
Privremeni dogovor sada treba da potvrde Savjet i Parlament prije nego što bude i formalno usvojen.
Uredba uvodi pravno obavezujuću, faznu zabranu uvoza i tečnog prirodnog gasa (TNG) i gasa iz gasovoda iz Rusije, sa potpunom zabranom od kraja 2026. godine za TNG, odnosno jeseni 2027. godine za gas iz gasovoda. Time će se doprinijeti opštem cilju izgradnje otpornog i nezavisnog energetskog tržišta EU, uz očuvanje bezbjednosti snabdijevanja EU.
„Ovo je velika pobjeda za nas i za cijelu Evropu. Moramo da okončamo zavisnost EU od ruskog gasa, a njegovo trajno zabranjivanje u EU je ogroman korak u pravom smjeru. Veoma sam zadovoljan i ponosan što smo tako brzo uspjeli da postignemo dogovor sa Evropskim parlamentom. To pokazuje da smo posvećeni jačanju naše bezbednosti i zaštiti našeg energetskog snabdijevanja“, navodi Lars Agor, ministar za klimu, energetiku i komunalne usluge Danske, a prneosi Energijabalkana net.
Prelazna faza za postojeće ugovore o snabdijevanju
Zakonodavci su potvrdili da će uvoz ruskog gasa iz gasovoda i TNG biti zabranjen šest sedmica nakon stupanja uredbe na snagu, uz zadržavanje prelaznog perioda za postojeće ugovore. Konkretno:
- za kratkoročne ugovore o snabdijevanju zaključene prije 17. juna 2025. godine, zabrana uvoza ruskog gasa primijenjivat će se od 25. aprila 2026. za TNG, a od 17. juna 2026. za gas iz gasovoda.
- za dugoročne ugovore o uvozu TNG, zabrana će se primenjivati od 1. januara 2027. godine, u skladu sa 19. paketom sankcija.
- kada je riječ o dugoročnim ugovorima o uvozu gasa iz gasovoda, zabrana će stupiti na snagu 30. septembra 2027, pod uslovom da su države članice na putu da ispune ciljeve popunjavanja skladišta predviđene uredbom o skladištenju gasa, a najkasnije 1. novembra 2027.
Izmene postojećih ugovora biće dozvoljene samo za usko definisane operativne svrhe i ne mogu dovesti do povećanja obima isporuka.
Carinske procedure i odobravanje
Zakonodavci su uveli obavezu da obe kategorije uvoza gasa podležu režimu prethodnog odobrenja kako bi se obezbijedilo da zabrana u praksi funkcioniše.
- Za ruski gas i uvoz obuhvaćen prelaznim periodom, potrebne informacije za dobijanje odobrenja moraju se dostaviti najmanje mjesec dana pre ulaska.
- Za neruski gas, dokaz mora biti dostavljen najmanje pet dana prije ulaska, odnosno sedam dana za gas uvezen preko interkonektora Strandzha 1.
Kako bi se smanjilo administrativno opterećenje, zakonodavci su se saglasili da se postupak prethodnog odobravanja ne primenjuje na uvoz iz zemalja koje ispunjavaju određene kriterijume, poput velikih proizvođača gasa koji su u EU 2024. godine izvezli više od 5 milijardi kubnih metara prirodnog gasa i koji ili zabranjuju ili ograničavaju uvoz ruskog gasa, ili zemalja koje nemaju infrastrukturu za uvoz.
Na osnovu kontinuiranog praćenja od strane carinskih i nadležnih organa za odobravanje, Komisija može ažurirati listu izuzetih zemalja i, po potrebi, ukloniti zemlje sa liste, na primjer u slučaju dokazanog zaobilaženja pravila.
Nacionalni planovi diversifikacije
Uredba obavezuje sve države članice da dostave nacionalne planove diversifikacije, u kojima se navode mere za diversifikaciju snabdevanja gasom i potencijalni izazovi, sa ciljem da se uvoz gasa iz Rusije u potpunosti okonča u rokovima predviđenim uredbom. Istovremeno, dogovor jača nadzornu ulogu Komisije, zahtevajući od država članica da u roku od mjesec dana od stupanja uredbe na snagu obaveste Komisiju da li imaju ugovore o snabdijevanju ruskim gasom ili postoje nacionalne zakonske zabrane.
Isto će važiti i za one države članice koje i dalje uvoze rusku naftu, koje će takođe morati da podnesu nacionalni plan diversifikacije sa ciljem prekida tog uvoza. Uredbu će pratiti izjava Komisije o nameri da najkasnije do kraja 2027. godine iznese zakonodavni prijedlog o postepenom ukidanju uvoza ruske nafte u EU.
Drugi elementi
U odnosu na predlog Komisije, zakonodavci su uveli odredbe o djelotvornim, proporcionalnim i odvraćajućim kaznama za nepoštovanje mjera predviđenih uredbom, uključujući maksimalne iznose kazni i za kompanije i za fizička lica.
Savet i Parlament su zadržali i klauzulu o suspenziji, koja omogućava privremenu obustavu primjene uredbe u slučaju iznenadnih dešavanja koja ugrožavaju bezbednost snabdevanja energijom jedne ili više država članica. Konkretno, zakonodavci su se saglasili da dodatno postrože uslove pod kojima Komisija može pokrenuti privremeno ukidanje zabrane uvoza, na osnovu stroge procjene neophodnosti, proglašenog vanrednog stanja od strane države članice i samo za ograničen period i kratkoročne ugovore o snabdijevanju.
Kako bi se procenio uticaj uredbe, zakonodavci su zatražili i da Komisija preispita primenu uredbe u roku od dve godine od njenog stupanja na snagu, uključujući i odredbe o procedurama prethodnog odobravanja.
Dodatne informacije
Nakon početka ruske agresije na Ukrajinu, lideri EU su se, u Versajskoj deklaraciji iz marta 2022. godine, saglasili da treba što je moguće prije okončati zavisnost od ruskih fosilnih goriva.
Kao posljedica toga, uvoz gasa i nafte iz Rusije u EU posljednjih godina značajno je smanjen. Međutim, dok je uvoz nafte u 2025. godini, zahvaljujući sadašnjem režimu sankcija, pao ispod tri posto, ruski gas i dalje čini oko 13% uvoza gasa u EU u 2025. godini, u vrijednosti većoj od 15 milijardi eura godišnje. To ostavlja EU izloženom značajnim rizicima u pogledu trgovine i energetske bezbjednosti.