„Ako Srbija do ovog petka (5. decembra) ne dobije od Rusije ugovor o isporuci gasa, od ponedjeljka (8. decembra) počinju pregovori na drugoj strani“, izjavio je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić 2. decembra.
Samo dva dana kasnije, tvrdio je da „očekuje uskoro potpisivanje novog kratkoročnog ugovora“ o isporuci gasa sa Rusijom.
Desetogodišnji ugovor istekao je u maju, a aktuelni, kratkoročni, ističe krajem godine.
„Do ljeta svakako nećemo imati bilo kakve probleme sa gasom i to su dobre vijesti za građane, po dobrim cijenama“, uvjerava Vučić.
Srbija godišnje troši oko tri milijarde kubnih metara gasa, koji uglavnom dolazi iz uvoza, a glavni dobavljač je Rusija, koja je 2024. učestvovala sa 93 posto, a ove godine sa oko 80 posto.
Vučić nije otkrio gdje bi mogla da bude „druga strana“ na kojoj bi Srbija pokušala da nadomjesti više od 90 odsto uvoznog gasa, koliko trenutno stiže iz Rusije, kao ni kolika bi bila „dobra cijena“.
Ni iz Ministarstva energetike nijesu odgovorili BBC-ju na ista pitanja.
„Sad je potpuno jasno“ da Moskva nije pouzdan snabdjevač energentima za Srbiju, izjavio je šef Delegacije EU u Srbiji Andreas fon Bekerat.
Na to je reagovala Ambasada Rusije, poručivši da ova zemlja decenijama pošteno ispunjava obaveze širom svijeta, pa i u Srbiji.
Možu li drugi dobavljači da nadomjeste ruski gas?
Osim iz Rusije, prirodni gas dosad je u Srbiju stizao i iz Azerbejdžana i Mađarske.
Srbija je krajem 2023. potpisala ugovor o isporuci 400 miliona kubnih metara gasa godišnje, koji stiže Turskim tokom, otvorenim iste godine preko Bugarske.
Te količine će se uvećati, tvrdila je u septembru Ana Brnabić, predsjednica Skupštine Srbije, iako nije precizirala o kolikim količinama se radi.
Srbijagas i azerbejdžanska energetska kompanija SOCAR potpisale su i ugovor o izgradnji gasne elektrane u Nišu vrijedne 600 miliona eura.
Azerbejdžan je prošle godine izvezao gotovo 12 milijardi kubika gasa u osam zemalja Evropske unije (EU), a doprema ga i u još četiri evropske zemlje izvan EU.
Dok se očekuje da izvoz u EU naraste na 16 milijardi kubika 2027, Azerbejdžan se nada i proširenju gasne infrastrukture, što je u zajedničkom interesu, rekao je Hikmat Hajijev, saradnik azerbejdžanskog predsjednika Ilhama Alijeva.
Srbija uvozi gas i preko gasovoda iz Mađarske, a u kombinaciji sa gasom iz Azerbejdžana mogao bi da podmiri potrebe Srbije, kaže Aleksandar Kovačević, viši istraživač Oksfordskog instituta za studije energetike, za BBC na srpskom.
„Postoji veliki broj različitih isporučilaca gasa koji bi bili u stanju da snabdiju sadašnje potrebe Srbije za prirodnim gasom.
Nabavka sa međunarodnog tržišta na otvorenom moru jednako je moguća kao i nabavka gasa iz Rumunije, gdje se očekuje porast proizvodnje“, dodaje.
Može li Srbija da se okrene tečnom prirodnom gasu (LNG)?
Dodatna opcija za Srbiju može da bude uvoz tečnog prirodnog gasa (LNG), a to tržište je „dosta fleksibilnije“, navodi Kapor.
„On može da se nabavi bilo gdje: ne mora da bude američki tečni gas, koji se najviše pominje, već može da stigne iz Alžira, Norveške, Nigerije, Katara i drugih zemalja“, dodaje.
„I Ursula von der Leyen (šefica Evropske komisije) je prilikom posjete Beogradu govorila da je Evropa spremna da pomogne Srbiji u nabavci tečnog prirodnog gasa, što bi bilo i u interesu Brisela“, ukazuje energetičar.
LNG će biti i glavna alternativa ruskom gasu za zemlje EU, koje planiraju da potpuno obustave uvoz ruskih energenata do 2027, iako se Mađarska i Slovačka protive tom planu.
U oktobru 2024. otvoren je i terminal za ovu vrstu gasa u grčkoj luci Aleksandropolis, preko koje američki tečni gas stiže do Evrope, prenosi Euronews.
Grčki premijer Kirjakos Micotakis i bugarski premijer Kiril Petkov otvorili su 2022. interkonektor gasovoda između te dvije zemlje, koji omogućava uvoz LNG-a.
To bi moglo da bude rješenje i za Srbiju, koja je uz pomoć EU izgradila interkonektor sa Bugarskom, preko kojeg bi taj energent bio dopreman iz Grčke.
Međutim, mogućnosti za nabavku LNG-a iz Grčke su ograničene, jer veliki dio onoga što stigne u Aleksandropolis bude iskorišćen za domaću potrošnju.
Dio odlazi u Bugarsku i Sjevernu Makedoniju, dok je Srbija rezervisala samo 300 miliona kubnih metara godišnje, piše Nova ekonomija.
Ima li Srbija infrastrukturu za nabavku gasa?
Kapaciteti Srbije za uvoz gasa „daleko su veći od potreba tržišta“, kaže Kovačević.
Srbija radi i na izgradnji novih interkonekcija – sa Rumunijom (završetak za dvije i po godine) i sa Sjevernom Makedonijom (otvaranje godinu kasnije), rekla je ministarka energetike Dubravka Đedović Handanović.
Gasovod sa Rumunijom imao bi kapacitet od 1,6 milijardi kubnih metara godišnje, a sa Sjevernom Makedonijom 1,5 milijardi – zajedno više nego što Srbija troši.
Izgradnja gasne interkonekcije sa Rumunijom bi „značajno poboljšala situaciju“, iako to ne znači potpuno odustajanje od ruskog gasa, smatra Kapor.
„Time bismo prilično zadovoljili diverzifikaciju, ali su odluke koje je Srbija donosila bile geopolitičke i u skladu sa interesima Rusije“, kaže on.
I bez toga, infrastruktura je značajno veća nego 2009, kada se region suočavao sa gasnom krizom, podsjeća Kapor.
Srbija je 4. decembra osnovala i novo javno preduzeće Gas infrastruktura d.o.o., koje će biti vlasnik gasne infrastrukture, dok će Srbijagas nastaviti da snabdijeva tržište.
Bugarsko iskustvo: uspješna tranzicija sa ruskog gasa
Bugarska se 2022. našla u sličnoj situaciji kao Srbija.
Godinu ranije, 94% njenog uvoznog gasa dolazilo je iz Rusije, ali je Sofija odbila da plaća gas u rubljama, pa je Rusija obustavila isporuke.
Bugarska se okrenula LNG-u iz Grčke i gasu iz Azerbejdžana — rješenja koja se pominju i za Srbiju.
Bugarska planira da potpuno eliminiše ruski gas iz upotrebe i tranzita do 2028, izjavio je premijer Rosen Željaskov.
Bugarska danas, prema Eurostatu, plaća gas jeftinije nego Srbija.
„Srbija nema more, pa bi njen transport vjerovatno bio skuplji“, dodaje Kapor.
Domaće rezerve
Rezerve gasa Srbije iznose oko 540 miliona kubnih metara.
Od toga:
– 180+ miliona čuva se u Mađarskoj,
– ostatak u Banatskom dvoru.
Planira se povećanje Banatskog dvora za dodatnih 300 miliona m³.
Međutim, skladište je pod kontrolom NIS-a, što zavisi od statusa ruske imovine u Srbiji.
Ako bi država uvela prinudnu upravu u NIS, stekla bi kontrolu nad skladištem.
Može li se bez gasa?
Kratkoročno – da. Dugoročno – moguće je postepeno gađenja.
Kovačević i Kapor slažu se:
„Oko 80% gasa troši se na aktivnosti sa malom dodatom vrijednošću i lako se mogu zamijeniti.“
Rafinerija Pančevo je veliki potrošač gasa — ako ne radi, potrošnja pada.
Napredne zemlje već odustaju od gasa u domaćinstvima.
Alternativa su biomasa, toplotne pumpe, obnovljivi izvori, baterijska skladišta.