EU: Solar nadmašio ugalj, vjetar stabilan uz izazove, LNG u porastu

Glavni zaključak opsežnog izvještaja jeste da je solarna energija po prvi put prestigla ugalj i postala jedan od najznačajnijih pokretača smanjenja fosilne proizvodnje električne energije. U nastavku slijede podaci i pregled ključnih informacija i procenata iz Ember analize.

Solarna energija u porastu

Solarni kapaciteti EU dostigli su 338 GW u 2024, što je skoro pa trostruki rast u odnosu na 2019, kada je kapacitet iznosio 120 GW. Uprkos nešto slabijem sunčevom zračenju u poređenju sa prethodnom godinom, proizvodnja solarne energije porasla je za 22 posto, zahvaljujući rekordnoj godišnjoj instalaciji od 66 GW. Ovako ubrzana ekspanzija podigla je solarni udio na 11 odsto od ukupne količine električne energije u EU, prestigavši prvi put ugalj (9,8 posto).

Vjetrenjače ostaju drugi vodeći izvor električne energije

Vjetroelektrane održale su stabilan udio od 17 odsto u ukupnoj proizvodnji. Iako je došlo do daljeg povećanja instaliranih kapaciteta (sa 169 GW u 2019. na 231 GW u 2024), manje povoljni uslovi vjetrova utiču na ograničenje rasta proizvodnje, a sa manjkom vjetra su se 2024. susrele i Španija i Njemačka. Ipak, vjetar je zadržao drugu poziciju u evropskom energetskom miksu i time dodatno utvrdio svoju prednost u odnosu na gas, koji je opao na treće mjesto.

Obnovljivi izvori premašuju 47 posto udjela

Zajednički doprinos vjetra i sunca dostigao je rekordnih 29 posto energije EU, a u kombinaciji sa hidro i nuklearnom energijom, čisti izvori sada predstavljaju 71 posto ukupnog energetskog miksa EU. Hidroelektrane su ostvarile rast proizvodnje od 10 posto, što se dijelom pripisuje iznadprosječnim padavinama u većem dijelu Evrope. Nuklearna energija, čiji je kapacitet opao sa 110 GW na 96 GW u posljednjih pet godina, takođe je zabilježila rast od pet posto u odnosu na 2023, uglavnom uslijed manjeg broja kvarova u francuskim reaktorima. Osim toga, čini se i da sveopšte interesovanje za nuklearnim reaktorima i njihovim proširenjima raste.

Fosilna energija na historijskom minimumu

Fosilna proizvodnja električne energije pala je na najniži nivo u više od četrdeset godina. U odnosu na 2023, zabilježen je pad od -9 posto, i to uprkos blagom rastu potražnje za električnom energijom i povećanim izvozom struje van EU. Emisije iz elektroenergetskog sektora smanjile su se za 9 posto (585 miliona tona CO2), što je manje od polovine nivoa iz 2007. godine.

Ugalj u padu

Ugalj sada čini 9,8 posto evropskog energetskog miksa, prema podacima iz izvještaja Ember-a, što je pad od 16 posto u poređenju sa prethodnom godinom. Čak 16 od 17 zemalja koje ga koriste, smanjile su upotrebu uglja, a proizvodnja se posebno sužava u Njemačkoj i Poljskoj. Više država – među kojima su Austrija, Švedska i Portugal – već su potpuno izbacile ugalj iz upotrebe, dok je niz drugih zemalja najavio potpunu obustavu u narednih nekoliko godina. Ember procjenjuje da će do 2030. samo sedam članica EU i dalje koristiti ugalj, što znači gašenje najmanje 34 GW od preostalih 101 GW operativnih kapaciteta.

Pad gasne proizvodnje i ruski uvoz

Gasna proizvodnja bilježi petu godinu uzastopnog pada, na 16 posto u 2024. Većina zemalja EU smanjila je korišćenje gasa, uključujući neke od najvećih potrošača poput Italije (-2 posto), Španije (-19 posto) i Holandije (-5 posto). Zahvaljujući ovoj tendenciji, ukupna potražnja za gasom u EU pala je za 20 posto u posljednjih pet godina, s tim što je oko trećine tog smanjenja rezultat pada u elektroenergetskom sektoru. Uvoz gasa iz Rusije i dalje postoji, ali je smanjen, dok je istovremeno povećan uvoz LNG-a, koji sad čini 38 posto ukupnih nabavki gasa, što je rast sa ranijih 22 posto.

Petogodišnji efekat Evropskog zelenog dogovora

Ukratko, od 2019. do 2024, vjetar i solar prešli su sa 17 posto na 29 posto ukupne proizvodnje električne energije. Time je spriječeno sagorijevanje oko 460 miliona tona CO2 u istom periodu. Istovremeno, udio uglja je znatno smanjen – sa 16 odsto na ispod 10 odsto, a gas je izgubio drugo mjesto u energetskom miksu, spustivši se sa 20 odsto na 16 odsto.

Izazovi i troškovi u vjetroenergetskom sektoru

Dok solar nastavlja ubrzano da raste, vjetroenergetski sektor se suočava sa sporijim razvojem, dijelom zbog makroekonomskih okolnosti, rasta cijena materijala i problema u lancu snabdijevanja. Trošak izgradnje vjetroelektrana povećan je za oko 10 posto od 2021, mada je ovaj rast usporen u 2024. Kamate na investicije u energetici takođe su porasle, ali su manje nego prethodnih godina. Offshore vjetar, s druge strane, nastavlja sa inovacijama i uspijeva da zadrži trend pada troškova, zahvaljujući većoj iskorišćenosti i tehnološkim unapređenjima. Nedavno smo pisali o velikom projektu offshore vjetroelektrane u Poljskoj, koja počinje sa razvojem ovog sektora. Osim toga, najave Sjedinjenih država iz povlačenja iz Pariskog sporazuma, i trenutna obustava dozvola za izgradnju vjetroelektrana, takođe će potencijalno uticati na buduće korake.